بررسی عملکرد و خصوصیات وابسته به آن در برخی ژنوتیپ های تتراپلوئید و هگزاپلوئید گندم و ارتباط آن با خصوصیات فنولوژیکی و فیزیولوژیکی در شرایط معمول و تنش خشکی

تنش خشکی مهمترین محدودیت برای تولید گندم در مناطق نیمه خشک جهان می باشد. ایران نیز جزئی از این مناطق بوده و از این جهت به علت کمبود منابع آب و در نتیجه خشکی و گرمای محیط، عملکرد دانه گندم به شدت کاهش می یابد. بنابراین با توجه به کمبود منابع آب در بیشتر نقاط کشور، به نظر می رسد شناسایی ارقام و ژنوتیپ های متحمل به خشکی ضروری می باشد. در این راستا ارزیابی ژنوتیپ های گندم بر اساس مولفه های فیزیولوژیکی مقاومت به خشکی یک تکنیک سریع برای شناسایی ژنوتیپ های متحمل به خشکی می باشد. همچنین انتخاب برای صفات فنولوژیکی متناسب با شرایط خشکی می تواند خسارات ناشی از تنش خشکی را کاهش دهد. بنابراین بررسی عکس العمل های مختلف گندم در شرایط بروز تنش خشکی از لحاظ این صفات می تواند در تصمیم گیری های اصلاحی جهت بهنژادی و انتخاب ژنوتیپ ها و ارقام مطلوب تر از لحاظ عملکردی در شرایط تنش خشکی حائز اهمیت می باشد. بر این اساس به منظور بررسی عملکرد و خصوصیات وابسته به آن در ژنوتیپ های تتراپلوئید و هگزاپلوئید گندم و ارتباط آن با خصوصیات فنولوژیکی و فیزیولوژیکی در شرایط تنش و بدون تنش خشکی، آزمایشی بر روی 8 توده بومی گندم دوروم و 5 توده بومی گندم هگزاپلوئید به همراه ارقام امید، زاگرس، روشن، سرداری و آذر2 صورت گرفت. این مطالعه در دو آزمایش مجزا، در دو طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار در دو شرایط تنش و بدون تنش در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد انجام شد. نتایج نشان داد که در شرایط بدون تنش ارقام و ژنوتیپ های مورد نظر از لحاظ کلیه صفات به استثنای محتوای آب نسبی برگ،میزان کمبود آب از برگ بریده شده، تنظیم اسمزی، عرض روزنه و درجه روز رشد از گلدهی تا رسیدگی و در شرایط تنش نیز از لحاظ کلیه صفات به جز میزان کمبود آب از برگ بریده شده، تنظیم اسمزی و طول روزنه، تنوع زیادی نشان دادند که این امر نشان دهنده قابلیت ارقام و ژنوتیپ های مورد نظر برای استفاده در برنامه های اصلاحی می باشد. همچنین بر اساس نتایج حاصل از مقایسات گروهی مشخص شد که بین گندم های تتراپلوئید و هگزاپلوئید بررسی شده، در اکثر صفات در هر دو شرایط تنش و بدون تنش تفاوت معنی درای وجود داشت و در شرایط تنش با افزایش سطح پلوئیدی میانگین صفات تنظیم اسمزی، فراوانی روزنه در سطح فوقانی برگ پرچم، درجه روز رشد از گلدهی تا رسیدگی، تراکم خوشه، ارتفاع و خصوصیات عملکردی به جز طول خوشه و شاخص برداشت کاهش معنی دار و از لحاظ ابعاد روزنه، تعداد پنجه، شاخص برداشت، طول خوشه و بقیه صفات فنولوژیکی، افزایش معنی دار داشت. همچنین در بررسی همبستگی صفات در شرایط تنش، همبستگی مثبت و معنی دار تراکم خوشه، شاخص عقیمی، تنظیم اسمزی و فراوانی روزنه و همبستگی منفی و معنی دار تعداد پنجه، خصوصیات فنولوژیکی به جز درجه روز رشد از گلدهی تا رسیدگی و ابعاد روزنه با عملکرد دانه در بوته قابل توجه بود. شاخص تحمل تنش نیز بیشترین همبستگی مثبت را در سطح 1 درصد به ترتیب با صفات شاخص عقیمی و عملکرد دانه در بوته و در سطح 5 درصد با صفات وزن هزار دانه، شاخص برداشت و تراکم خوشه در شرایط تنش داشت که این مطلب نشان دهنده اهمیت این صفات از بین صفات بررسی شده در این مطالعه در تعیین میزان تحمل خشکی می باشد.